อัตลักษณ์ท้องถื่นสูงเม่น ดาวโหลดไฟล์เอกสาร

ชุมชนบ้านกาศ เกิดขึ้นจากหลักฐานดังกล่าวข้างต้น เริ่มจากลักษณะทำเลแห่งนี้มีความอุดมสมบูรณ์เป็นที่ราบลุ่ม เหมาะในการทำการเกษตร ประมาณปีพุทธศักราช ๑๙๕๐ จึงเป็นแหล่งที่มีผู้คนจากที่อื่นอพยพมาตั้งถิ่นฐานทำมาหากิน โดยเริ่มจากมีกระท่อมเพื่อทำการเพาะปลูก ลักษณะที่ตั้งเป็นที่ราบลุ่มทอดยาวจากทิศตะวันออก ลงไปทางทิศตะวันตก ซึ่งมีแม่น้ำ ๓ สายไหลผ่าน ประกอบด้วย ๑. แม่น้ำแม่สาย ไหลผ่านทางด้านทิศใต้ ๒. แม่น้ำร่องแวง ที่แยกจากแม่น้ำเหมืองบ้าน ไหลผ่านทางด้านทิศเหนือ ๓. แม่น้ำเหมืองกาด ไหลผ่านกลางหมู่บ้าน ประชาชนได้ตั้งหลักแหล่งทั้งสองข้างลำเหมืองกาดจากทางทิศตะวันออก(คือบ้านกาศเหนือปัจจุบัน) ลงไปทางทิศตะวันตก(คือบ้านม่วงในปัจจุบัน) โดยเริ่มตั้งรกรากที่บ้านกาศใต้ (หมู่ที่ ๓ ปัจจุบัน) จากประวัติการสร้างวัดดังกล่าวข้างต้น ผู้ที่อพยพเข้ามาตั้งถิ่นฐานนี้เชื่อว่า มาจากเชียงแสนเป็นส่วนใหญ่ (จากหลักฐานประวัติการสร้างวัด,ประวัติตระกูลในตำบล) โดยบริเวณหน้าวัดกาศเหนือ เดิมมีต้นโพธิ์ขึ้นหนาแน่น (ต้นศรี) ปัจจุบันเป็นตลาดสด เป็นแหล่งนัดพบและค้าขาย จึงมีพ่อค้ามาแลกเปลี่ยนสินค้า จึงเรียกว่า “ กาด” เป็นภาษาเหนือที่มาจากคำว่า “ตลาด” ต่อมาคำว่า “กาด” เปลี่ยนเป็น “กาศ” ท่านมหาวิชิต ศรีจันทร์กาศ เปรียญ ๖ น.ธ.เอก ผู้เรียบเรียงประวัติวัดกาศเหนืออธิบายไว้ว่า “วัดกาศเหนือ ประชาชนทั่วไปเรียกว่า วัดกาดหลวง เพราะวัดนี้มีศรัทธาทนุบำรุงมากมาย หรือเป็นวัดที่เจ้าหลวงนครแพร่บำรุง เป็นวัดที่เจริญรุ่งเรืองในอดีตกาล นอกจากนี้ยังมีชื่อเรียกอีกว่า “วัดกาดศรีคง” เพราะสมัยก่อนมีต้นศรี (ต้นโพธิ์ ) ขึ้นหนาแน่นมาก  ส่วนคำว่า “กาด” เปลี่ยนมาเป็น “กาศ”

ตำบลบ้านปง อำเภอสูงเม่น จังหวัดแพร่ อยู่ห่างจากที่ว่าการอำเภอสูงเม่นไปทางทิศตะวันตก ประมาณ ๖ กิโลเมตร และอยู่ห่างจากจังหวัดไปทางทิศใต้ ประมาณ ๑๖ กิโลเมตร อาณาเขต ทิศเหนือ ติดต่อกับ ตำบลสบสาย อำเภอสูงเม่น ทิศใต้ ติดต่อกับ ตำบลปงป่าหวาย อำเภอเด่นชัย ทิศตะวันออก ติดต่อกับ ตำบลสูงเม่น และตำบลน้าชา อำเภอสูงเม่น ทิศตะวันตก ติดต่อกับ ตำบลต้าผามอก อำเภอลอง มีพื้นที่ทั้งหมดประมาณ ๓๖,๖๖๓ ไร่ แบ่งเขตการปกครองออกเป็น ๖ หมู่บ้าน ดังนี้ หมู่ที่ ๑ บ้านปงท่าข้าม หมู่ที่ ๒ บ้านปงท่าข้าม หมู่ที่ ๓ บ้านปงหัวหาด หมู่ที่ 4 บ้านหาดเจริญ หมู่ที่ ๕ บ้านปงท่าข้าม หมู่ที่ ๖ บ้านปงหาดเจริญ สภาพภูมิประเทศ ตำบลบ้านปง มีภูมิประเทศส่วนใหญ่เป็นที่ราบลุ่มติดแม่น้ำยมซึ่งแบ่งเขตระหว่างตำบลบ้านปงกับตำบลสูงเม่น ทางทิศตะวันออกของตำบล เป็นแหล่งที่ตั้งของชุมชน และหมู่บ้านตลอดลำน้ำยม ส่วนพื้นที่ทางทิศตะวันตกของหมู่บ้าน ไปจนถึงคลองส่งน้ำชลประทานมีลักษณะเป็นที่ราบโดยติดกับพื้นที่ทำการเกษตรของเกษตรกร และทิศตะวันตกของตำบลตั้งแต่คลองส่งน้ำชลประทานจนถึงเขตติดต่อระหว่างตำบลต้าผามอก อำเภอลอง เป็นที่ลาดเชิงเขาเป็นเขตป่าสงวนแห่งชาติ ป่าแม่แย้ – แม่สาง มีป่าไม้ธรรมชาติ ปกคลุม เช่น ป่าเบญจพรรณ ซึ่งเป็นแหล่งน้ำลำธารที่สำคัญของตำบล คือ ห้วยแม่สาง

เมื่อราวประมาณ พ.ศ.๑๒๕๐ พญาลาวะ จังกะราชแห่งเมืองเงินยางเชียงแสน ได้ส่งบุตรชายชื่อว่าลาวก๋อ ซึ่งเป็นเจ้าเมืองเวียงพางคำ ปกครองถึงแคว้นกวางซึ่งอยู่ฝั่งซ้ายของแม่น้ำแม่สาย(บ้านกวางช้างมูบ) ต่อมาได้เกิดอุทกภัยแม่น้ำแม่สายได้ท่วมเมืองทั้งหมด ชาวเมืองบางส่วนที่อยู่ลุ่มแม่น้ำได้ถูกน้ำป่าพัด กระจัดกระจายตายและสูญหาย พญาลาวก๋อ จึงแสวงหาชัยภูมิใหม่ที่มีความปลอดภัยและอุดมสมบูรณ์ โดยอาศัยอยู่ตามที่ราบริมฝั่งแม่น้ำยม ตั้งเมืองใหม่ชื่อว่า “เวียงทอง” เพราะบริเวณนี้มีแร่ทองอยู่พอสมควร คำว่าเวียงทอง หมายถึง เวียงที่แข็งแรงอย่างกับทอง และได้สร้างวัดขึ้นคือ วัดหลวงเชียงแสน ปัจจุบันเป็นวัดร้างบริเวณโรงเรียนบ้านเขื่อนสุนทร และวัดหลวงเวียงทอง(บริเวณวัดร้างทองเกศ) ต่อมาพญาลิ้นตองได้มาสร้างวัดเวียงตองฝั่งหมิ่น (วัดทองเกศเก่า) และได้มีการขุดคูเมืองตั้งแต่แม่น้ำยมบริเวณบ้านเขื่อนคำลือ ผ่านหลังวัดน้ำบ่อจรดบ้านไชยามาตย์ ปัจจุบันยังมีร่องรอยคูเมืองอยู่เป็นบางแห่ง ขณะที่กำลังขุดคูสร้างเมืองอยู่นั้น ภรรยาของพญาลิ้นทองได้ไปทำพิธีลอยสังขารตรงหน้าวัดหลวงเวียงทองได้พลัดตกไปในวังน้ำลึกและจมน้ำตาย ชาวบ้านจึงขนานนามวังน้ำลึกดังกล่าวว่า วังแม่เจ้า จนถึงปัจจุบันนี้

ตำนานวัดพระหลวง ได้ถูกเรียบเรียงขึ้นเมื่อ พ.ศ. ๒๕๐๙ โดยพระครูปัญญาพิชัย เจ้าอาวาสรูปที่ ๑๓ ได้กล่าวว่า แต่เดิมบริเวณชุมชนและวัดพระหลวงเคยเป็นป่าใหญ่ดงหลวงมาก่อน มีต้นไม้น้อยใหญ่ขึ้นหนาทึบ มีสัตว์ป่าชุกชุม ซึ่งในจำนวนนั้นก็มีงูใหญ่อยู่ตัวหนึ่งที่มีความดุร้ายจะคอยจับสัตว์ต่างๆกินเป็นอาหารแม้แต่สัตว์เลี้ยงของชาวบ้านหากพลัดหลงเข้าไปในป่านั้นก็จะถูกงูกัดกินเป็นอาหารทุกคราวไป ครั้งหนึ่งมีพ่อค้าชาวฮ่อ (จีนฮ่อ) นำสินค้าบรรทุกหลังม้ามาขายและพากันพักแรมที่บ้านสูงเม่น แล้วปล่อยให้ม้าหากินเองบริเวณใกล้เคียง ม้าบางตัวที่ล่วงล้ำเข้าไปในดงหลวงก็จะถูกงูใหญ่กัดกินเป็นอาหาร เมื่อเหตุการณ์ลักษณะนี้เกิดขึ้นหลายครั้งก็ทำความเสียหายและสร้างความโกรธแค้นให้กับพ่อค้าชาวฮ่อเป็นอย่างมาก จึงช่วยกันหาวิธีกำจัดงูใหญ่นั้นเสีย โดยช่วยกันตัดไม้ไผ่มาผ่าแล้วเหลาเอาผิวไม้มาสานขัดแตะเป็นตาแสง ๖ เหลี่ยม ซึ่งชาวเหนือเรียกว่า “ ตาแหลว ” กะให้รูบ่วงตาแหลวมีขนาดกว้างพอๆกับขนาดของงู แล้วนำไปปิดปากรูที่งูอาศัยอยู่ ตอกหลักยึดเงื่อนตาแหลวไว้ให้ตรึงแน่นหนา ครั้นรุ่งขึ้นก็พากันมาดูแล้วพบว่า งูใหญ่ติดอยู่ที่บ่วงตาแหลว จึงช่วยกันฆ่างูนั้นเสีย แล้วตัดซากงูออกเป็นท่อนๆกองไว้ใกล้รูงูนั้น หลังจากนั้นพ่อค้าชาวฮ่อก็นำสินค้าไปขายตามปกติ ครั้นเมื่อขายสินค้าหมดก็เดินทางกลับแล้วพากันไปดูซากงูที่กองไว้ ก็ปรากฏเป็นที่อัศจรรย์ยิ่งเพราะซากงูนั้นกลายเป็นท่อนเงินท่อนทอง จึงตกลงแบ่งท่อนเงินท่อนทองนั้นออกเป็น ๓ ส่วน

ความเป็นมา พื้นที่ตำบลบ้านกวางเป็นพื้นที่ซึ่งเป็นป่าเขาลำเนาไพรและมีสัตว์ป่าอาศัยอยู่เป็นจำนวนมากเช่น ลิง ค้าง เสือ และอื่น ๆ อีกมากมาย โดยเฉพาะกวาง เป็นสัตว์ที่มีมากในตำบลบ้านกวาง ซึ่งอดีตตอนนั้นตรงกับสมัยกรุงสุโขทัยเป็นราชธานี ประมาณปีพุทธศักราช ๑๙๐๐ พญาลิไททรงเป็นกษัตริย์ปกครองพระนคร พระองค์ทรงเลื่อมในและศรัทธาในพระพุทธศาสนาเป็นอย่างยิ่ง ทรงทราบว่าวัดวาอารามในภาคเหนือ ชำรุดทรุดโทรมเป็นอย่างมาก พระองค์จึงมีพระราชดำริทีจะบูรณปฏิสังขรณ์ ให้ดีขึ้น เหมือนเดิม โดยเฉพาะพระเจดีย์ที่บรรจะพระบรมสารีริกธาตุของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เพื่อให้พุทธศาสนิกชนได้กราบไหว้บูชา พระองค์ทรงยกลี้พลข้าราชบริพารโดยใช้ช้างเป็นพาหนะ ใกนารบรรทุกสิ่งของและเงินทองจำนวนมาก เพื่อนำไปบูรณพระเจดีย์ที่ชำรุดเหล่านั้น พระองค์ทรงเสด็จจากกรุงสุโขทัยขึ้นไปทางเหนือจนกระทั่งเสด็จมาถึงบ้านกวางในเวลาพลบค่ำ จึงทรงหยุดประทับแรมอยู่ ณ ที่นี้ และในคืนนั้นได้เกิดเหตุการณ์เศร้าสลดขึ้น คือมีช้างพังเชือกหนึ่ง ชื่อ ช้างพังหราสีหนุศรีกุญชร ซึ่งเป็นช้างที่พญาลิไท ได้ทรงโปรดปรานมาก เพราะรับใช้พระองค์มานานหลายปี ได้ล้มตายลง ในลักษณะหมอบ (มูบ) กับพื้น อันเนื่องมาจากสาเหตุการบรรทุกของหนักและเดินทางมาไกลประกอบกับมีอายุมากแล้ว พระองค์ทรงให้ข้าราชบริพารทำการปลงซากช้างไว้ก่อน รุ่งขึ้นจึงเสด็จไปยังดอยลูกหนึ่งซึ่งอยู่ใกล้กับบ้านกวาง ชื่อว่า ดอยจวนแจ้ง อันเป็นที่ตั้งของพระธาตุจอมแจ้ง ในปัจจุบันพระองค์ทรงทำการบูรณปฏิสังขรณ์จนเสร็จสมบูรณ์ ก่อนที่พระองค์จะเสด็จขึ้นไปทางภาคเหนือ พระองค์ทรงระลึกถึงบุญคุณของช้างพังเชือกนั้น จึงได้เสด็จมาสร้างวิหารแล้วปั้นรูปช้างพังเชือกนั้น ในลักษณะหมอบกับพื้นเพื่อเป็นอนุสรณ์แห่งคุณความดีนับตั้งแต่นั้นมา บ้านกวางจึงได้ชื่อว่า “ บ้านกวาง - ช้างมูบ ” และต่อมาจำนวนประชากรได้เพิ่มขึ้น จึงได้ทำการแยกหมู่บ้านจากหมู่ที่ ๑ เป็นหมู่ที่ ๒ และ๓, ๔, ๕, ๖ ตามลำดับ

เดิมเกิดจากภูมิปัญญาชาวบ้านที่ได้สร้างทำนบกั้นน้ำในสมัยนั้นการลงตีฝาย และบริเวณริมฝั่งลำน้ำที่กั้นฝายได้มีชาวบ้านไปอาศัยอยู่เรียกว่า “หัวฝาย” ก่อนปี พ.ศ.๒๔๒๑ “หัวฝาย” เป็นชื่อหมู่บ้านที่ขึ้นตรงต่ออำเภอเมืองแพร่ ต่อมาได้ยกระดับเป็นตำบล เมื่อพ.ศ.๒๔๓๖ และในปีพ.ศ.๒๔๔๖ ตำบลหัวฝายขึ้นกับอำเภอแม่พวกภายหลังเปลี่ยนชื่ออำเภอแม่พวกเป็นอำเภอสูงเม่น หรือสูงเม่นตั้งแต่พ.ศ.๒๔๖๐ จนถึงปัจจุบัน ในด้านประชากรแต่เดิมเป็นที่อาศัยของคนพื้นเมืองกับชนเผ่าต่างๆหลายชนเผ่า เช่น เผ่าหล๊ะ เผ่าแจ๊ะ ขมุ เงี้ยว ไทใหญ่ (ดังปรากฏในหนังสือประวัติศาสตร์เมืองแพร่) เช่น ชาวไทใหญ่เข้ามาอาศัยอยู่บ้านป่าผึ้ง ต.หัวฝาย อ.สูงเม่น จ.แพร่ ก่อนพ.ศ.๒๔๓๖ เข้ามาครอบครองที่ดินที่อาศัยทำมาหากินและถือเป็นพลเมืองแพร่และคนที่มีสถานะเป็น “เฮดแมน” หรือ หัวหน้าชาวไทใหญ่ ชื่อพะก่าหม่อง นับตามรายงานของรัฐบาลในเวลานั้น กล่าวว่า ตั้งบ้านเรือนอยู่ที่บ้านป่าผึ่ง อ.สูงเม่น มีครอบครัวลูกหลานและที่ดินที่นาจนถึงปัจจุบันนี้ก็ยังมีหลักฐานอยู่ สภาพทั่วไปของตำบลหัวฝาย ตำบลหัวฝายอยู่ห่างจากที่ว่าการอำเภอสูงเม่นประมาณ ๑ กิโลเมตร และห่างจากจังหวัดแพร่ประมาณ ๑๕ กิโลเมตร มีอาณาเขตติดต่อดังนี้ ทิศเหนือ ติดต่อกับ ตำบลสูงเม่น ตำบลดอนมูล ตำบลบ้านเหล่า อำเภอสูงเม่น ทิศใต้ ติดต่อกับ ตำบลแม่จั๊วะ อำเภอเด่นชัย ทิศตะวันออก ติดต่อกับ ตำบลบ้านกวาง อำเภอสูงเม่น อำเภอท่าปลา จังหวัดอุตรดิตถ์ ทิศตะวันตก ติดต่อกับ ตำบลน้ำชำ อำเภอสูงเม่น